آیه 49 سوره انبیاء

الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ (49)

بعد از آن وصف پرهيزكاران را مى‌فرمايد:

الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ‌: پرهيزكاران كسانى هستند كه مى‌ترسند پروردگار خود را به پنهانى، يعنى در حال خلوت و غيبت از مردم، دورى كنند از معاصى و اجتناب كنند به جهت ترس خدا نه براى مردم. يا مى‌ترسند پروردگار خود را كه غائب از انظار است. وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ‌: و ايشان از قيامت و اهوال آن ترسناك هستند.

تنبيه: در آيه شريفه تعريض است نسبت به معرضين و مخالفين دين كه ابدا از مواعظ و انذار متأثر نشوند و به هيچ وجه از مستى شهوات و غفلات، آگاهى و هشيارى نيابند تا عذاب را به چشم مشاهده كنند.

وَ لَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ (46) وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى‌ بِنا حاسِبِينَ (47) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسى‌ وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِياءً وَ ذِكْراً لِلْمُتَّقِينَ (48) الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ (49) وَ هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ أَ فَأَنْتُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ (50)

ترجمه‌

- و هر آينه اگر برسد آنها را رشحه‌ئى از عذاب پروردگارت ميگويند البتّه‌اى واى بر ما همانا ما بوديم ستمكاران‌

و نصب مينمائيم ترازوهاى‌

جلد 3 صفحه 556

عدل را براى روز قيامت پس ستم كرده نشود نفسى چيزيرا و اگر باشد بمقدار دانه‌اى از خردل بياوريم آنرا و كافى هستيم ما در حاليكه حساب كنندگانيم‌

و بتحقيق داديم بموسى و هارون جدا كننده حقّ از باطل را و روشنى و موجب تذكّرى را براى پرهيزكاران‌

آنانكه ميترسند از پروردگارشان در نهانى و آنان باشند از روز قيامت بيم‌داران‌

و اين موجب تذكّرى است با بركت كه فرو فرستاديم آنرا آيا پس شما مرآنرا انكار كنندگانيد.

تفسير

- نفحه اثر مختصرى است كه از امرى واصل بشخص شود و بيشتر در بوى خوش استعمال ميشود و اينجا مراد ترشّح عذاب است و تعيير كفار بآنكه در وقت دعوت بحق استنكاف و استكبار مينمايند و در موقع نزول عذاب تذلّل و انكسار و اين حال اشخاص ضعيف النفس و خفيف العقل است و ترازوهاى عدالت الهى كه روز قيامت براى سنجيدن اعمال خوب و بد بندگان نصب ميشود اختصاص باهل ايمان دارد و براى كفّار نيست چون آنها فوج فوج داخل جهنّم ميشوند چنانچه از روايت امام سجاد عليه السّلام در كافى مستفاد ميشود و مراد از آن ترازوها بمقتضاى روايات متعدده انبياء و اوصياء آنها عليهم السلامند كه در اوائل سوره اعراف ذيل آيه و الوزن يومئذ الحقّ بيان شد و در آنروز باحدى بمقدار ذره‌ئى ظلم نخواهد شد كه از حقّ او كاسته يا بر مجازاتش افزوده شود و خداوند پاداش مقدار حبّه خردل را از عمل بندگان كه آن از كوچكترين حبوبات است بصاحبش ميدهد و مثقال برفع و آتينا بمدّ نيز قرائت شده و قرائت بمدّ را در جوامع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و در مجمع و از قمّى ره تأييد شده و بر حسب معنى احسن است چون أتينا بمعناى آوردن در مقام حساب است و آتينا بمعناى دادن پاداش است كه صراحت در مقصود دارد و لفظا و معنا مطابق با جازينا است و خداوند كفايت حساب بندگانرا بهتر از هر محاسبى مينمايد چون اعلم و اعدل از او كسى نيست و ميزان عدلى بهتر از وجود مبارك علوى تصوّر نميشود و در آيات اخيره براى رفع تعجّب كفّار از نبوّت پيغمبر اكرم و آنكه مواعيد او بوحى الهى است شروع بذكر احوال انبياء فرموده باين تقريب كه ما قبلا بموسى و برادرش هرون فرقان كه كتاب جامع فارق بين حق و باطل بود داديم و آن روشنائى و نورى‌

جلد 3 صفحه 557

بود كه مردم را از تاريكى جهل و نادانى بيرون ميآورد و موعظه و پند و اندرز بود براى اهل تقوى و پرهيزكارى كه آنها كسانى هستند كه ميترسند در خلوت و وقت غيبت از خلق يا در باطن و ضمير خودشان از خدا و روز جزا و فرق ميان خشيت و اشفاق در آيات سابقه گذشت كه اوّل ترس ناشى از تعظيم است لذا نسبت بعلماء داده ميشود و دوم ترس ناشى از اعتنا است كه موجب هراس و ارتعاد اعضاء ميگردد و اين قرآن هم مانند آن مشتمل بر موعظه و پنداست بعلاوه مبارك و باقى و برقرار است تا روز قيامت و فائده و نفع و خير آن تمامى ندارند و نازل نموديم ما آنرا بر پيغمبر آخر الزمان كه معجزه باقيه او باشد و شما هم ميدانيد و ميفهميد اعجاز و بيرون بودن آن را از قدرت بشر با اين وصف چگونه منكر نزول آن از جانب خداوند ميشويد و چون هارون شريك و معاون حضرت موسى در نبوّت و دعوت بحق بوده خداوند نسبت دادن فرقان را بآن دو داده و الا الواح تورية در طور بحضرت موسى عطا شد و محتمل است مراد از فرقان برهان حقّ و ميزان عدل الهى باشد كه عبارت از عقائد حقّه و اخلاق حسنه است و آن روشنى و ضياء و موجب تذكّر و اتّقاء خلق است و اللّه اعلم ..

الَّذِين‌َ يَخشَون‌َ رَبَّهُم‌ بِالغَيب‌ِ وَ هُم‌ مِن‌َ السّاعَةِ مُشفِقُون‌َ (49)

متّقين‌ كساني‌ هستند ‌که‌ ‌از‌ عذاب‌ پروردگار ‌خود‌ مي‌ترسند پيش‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ مشاهده‌ كنند ‌از‌ راه‌ غيب‌ ‌به‌ تصديق‌ انبياء و أخبار ‌آنها‌ ‌در‌ عالم‌ آخرت‌، و ‌آنها‌ ‌از‌ ساعت‌ قيامت‌ لرزان‌ و بيم‌ دارند.

(الَّذِين‌َ): صفت‌ متّقين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ آيه قبل‌ فرمود ‌که‌ قلبهاي‌ ‌آنها‌ روشن‌ ‌شده‌ و متذكّر شده‌اند.

(يَخشَون‌َ رَبَّهُم‌): خشيت‌ خوف‌ ‌است‌ و مراتبي‌ دارد انسان‌ ‌در‌ دنيا ‌از‌ چيزهايي‌ ‌که‌ يقين‌ ‌به‌ ضرر ‌آنها‌ دارد خودداري‌ مي‌كند حتّي‌ مظنّه‌ ‌به‌ ضرر حتّي‌ احتمال‌ ضرر و ‌لو‌ موهوم‌ ‌باشد‌، و فرمايشات‌ انبياء و كتب‌ آسماني‌ مورث‌ يقين‌ مي‌شود بأحوال‌ قيامت‌ چه‌ رسد ‌به‌ ظن‌ّ و احتمال‌ و البتّه‌ انسان‌ عاقل‌ ‌از‌ معاصي‌ و مخالفت‌ أوامر الهي‌ ‌پس‌ ‌از‌ ايمان‌ و يقين‌ دوري‌ مي‌كند و نزديك‌ ‌آنها‌ نمي‌رود و همين‌ ‌است‌ معني‌ تقوي‌ ‌که‌ درجه اعلاي‌ ‌آن‌ حتّي‌ خيال‌ معصيت‌ ‌در‌ قلوب‌ ‌آنها‌ خطور نمي‌كند ‌که‌ معناي‌ معصوم‌ ‌است‌.

اشكال‌: ممكن‌ ‌است‌ ‌با‌ يقين‌ و ايمان‌ ‌هم‌ مرتكب‌ شود ‌به‌ اميد مغفرت‌ و عفو الهي‌

جلد 13 - صفحه 190

و شفاعت‌ شفعاء.

جواب‌: درست‌ ‌است‌ مغفرت‌ و عفو بسيار توسعه‌ دارد و همچنين‌ شفاعت‌ لكن‌ شمول‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ فرد معلوم‌ نيست‌.

(وَ هُم‌ مِن‌َ السّاعَةِ مُشفِقُون‌َ): ‌از‌ قيامت‌ وحشت‌ و اضطراب‌ دارند و ‌بر‌ فرض‌ معاصي‌ باعث‌ زوال‌ ايمان‌ نشود و بالاخرة ‌براي‌ ايمانش‌ نجات‌ پيدا كند، لكن‌ مضرّات‌ معاصي‌ منحصر ‌به‌ عذاب‌ جهنّم‌ نيست‌ مضرّات‌ بسياري‌ ‌در‌ همين‌ دنيا و ‌در‌ حال‌ قبض‌ روح‌ و ‌در‌ عالم‌ برزخ‌ و ‌در‌ احوال‌ محشر و مواقف‌ و عقبات‌ ‌آن‌ دارد خداوند حفظ فرمايد.

]

(آیه 49)- در این آیه «پرهیزکاران» را چنین معرفی می‌کند: «آنها کسانی هستند که از پروردگارشان در غیب و نهان می‌ترسند» ترسی آمیخته با احترام و تعظیم (الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ).

«و آنان از روز رستاخیز بیم دارند» (وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُونَ).

در واقع پرهیز کاران به روز قیامت بسیار علاقه‌مندند چون کانون پاداش و رحمت الهی است اما با این حال از حساب و کتاب خدا نیز بیمناکند.